ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์แสดงให้เห็นว่า ศิลปะการแสดงหุ่นในประเทศไทย เกิดขึ้น
ราว พ.ศ. ๒๒๒๘และพัฒนาสืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน รวมอายุได้ประมาณ ๓๐๐ ปีเศษ คำว่า
“หุ่น” และ “หุ่นหลวง”เป็นชื่อที่ท่านอาจารย์มนตรี ตราโมท ศิลปินแห่งชาติ สาขาดนตรี
เรียกในคราวแต่งหนังสือเรื่อง การมหรสพของไทยปี พ.ศ. ๒๔๙๕ ตามหลักฐานในเอกสาร
ราชการและวรรณคดีตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชสืบต่อถึงรัชสมัยพระบาท
สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ ว่า หุ่นหลวงใหญ่เป็นศิลปะการแสดงหุ่นที่
เก่าแก่ที่สุด ของคนไทยมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย
.....................................................................................................................

The royal pupper, also known as “The Great Puppet” or “Hum Yai”, was first
called by national artist Montri in his book on Thai traditional entertainments in
1952. Historical and literary evidence, which dates to the late Ayutthaya period or
the reign of King Narai (1656-1688), suggests that royal puppet repersents the
earliest type of puppet performance and had been continued until the reign of
King Chulalongkorn or Rama V (1868-1910)
.....................................................................................................................

หุ่นหลวงเฉพาะตัวหุ่นสูงประมาณ ๑๐๐ ซ.ม. สร้างเลียนแบบตัวละครในโขนและละคร
แต่งกายด้วยเครื่องละคร มีแขนและขาเหมือนตัวละครจริง สันนิษฐานว่าหุ่นหลวงแสดง
ต่อเรื่องรามเกียรติ์เพียงเรื่องเดียวเท่านั้น ใช้คนเชิด ๑ คน ต่อหุ่น ๑ ตัว โครงสร้างตัวหุ่น
หลวงทำด้วยไม้ประเภทมีน้ำหนักเบา คือ ไม้ทองหลางและไม้นุ่น เมื่อประกอบเป็น
โครงตัวหุ่นทั้งตัวแล้วเหลาไม้เนื้อแข็งเสียบตั้งแต่ก้นหุ่นเข้าไปกลางลำตัว เพื่อเป็นแกน
กลางใช้จับขณะเชิด ภายในโครงตัวหุ่นมีการเดินสายเชือกโยงใย จำนวน ๑๖ เส้น ใช้
บังคับปาก แขน และมือของหุ่นให้เคลื่อนไหว เช่น กลอกกลิ้ง ลูกตา อ้าปาก ยกมือ ยก
แขน รำและชี้นิ้วได้ สายเชือกโยงใยเหล่านี้จะเดินมารวมไว้ที่โคนไม้แกนกลาง ปลาย
สายเชือกโยงใยผูกห่วงวงแหวนทองแดงไว้ เวลาเชิดใช้นิ้วสอดเข้าไปห่วงวงแหวน ขยับ
นิ้วในท่าดึงรั้ง สายเชือกจะไปบังคับให้อวัยวะของหุ่นเคลื่อนไหวได้ตามต้องการ
.....................................................................................................................

A great puppet is about 100 cm tall, adorned with costumes similar to those used
in theater art performance and mask dance. It can be said that the royal puppet in
an imitation of figures in the performing of theater art and mask dance. A puppet is
made of hard, lightly wood and is consisted of different parts tied together by 16
strings.To perform the show, there must be a number of puppeteers; each one of
the puppeteers is responsible for a puppet. The puppeteer moves the strings to
perform different actions of different body parts.
.....................................................................................................................

มหรสพหุ่นหลวงเสื่อมความนิยมในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาล
ที่ ๗ กรมมหรสพของราชการถูกยกเลิกเนื่องจากภาวะเศรษฐกิจตกต่ำหลังเปลี่ยนการ
ปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตย ในปี
พ.ศ. ๒๔๗๕ ปัจจุบัน ไม่มีผู้สืบทอดศิลปะการเชิดหุ่นหลวง มีเพียงหุ่น ๖ ตัว ที่อยู่ใน
สภาพชำรุดทรุดโทรม ตั้งแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรุงเทพมหานคร หุ่น
เหล่านี้ได้รับการซ่อมแซมให้มีรูปร่างสมบูรณ์ โดยอาจารย์จักรพันธุ์ โปษยกฤต ศิลปิน
แห่งชาติ ผู้มีความสนใจศิลปะการแสดงหุ่น
.....................................................................................................................

The royal puppet performance was in decline popularity during the reign of King
Rama VII and eventually was out of sight after A.D. 1932. To date, there are only 6
puppets left on display in the Bangkok National Museum. There were in bad
condition when found but later underwent careful restoration by Mr. Chakkrabhand
Posayakrit, andother well-known national artist.